Рубль теңгеге өсіп келеді, оның құны 9 теңгеге жуық. Бұл Қазақстанға келіп жатқан ресейліктерді қуантпай қоймайды: олар көлік пен техника сатып алып жатыр. Осында қалуды шешкендер үшін тұрғын үй сатып алу да тиімді, бұл жанама түрде жылжымайтын мүлік бағасының өсуіне ықпал етеді.
Экономист Әсет Наурызбаев мұндай бағамдық айырмашылық 2015 жылы байқалғанын, бірақ кері бағытта болғанын еске алады. Ол кезде теңгенің рубльге қатысты паритеті 1:3 болды және қазақстандықтар Ресейден арзан автомобильдер мен пәтерлер сатып алды.
— Біздің экономикамыз біртүрлі: теңгенің рубльге шаққандағы бағамы күшті болған кезде барлығы Ресейге тауар сатып алуға жүгірді. Бұл арзан ресейлік импорттың артуына әкелді, бұл біздің өндіруші үшін кедергі. Олар келіп, бәрін бізден сатып алғанда, бұл да жаман.
Бәлкім, бізге ашық әлемнен қорқуды тоқтатып, курсты қалыптастыру тұрғысынан толық “жүзуді” бастау керек шығар? Бұл толқыны бар мұхиттағыдай: бүгін олар үлкен, ертең кішкентай, біреу одан пайда көреді, біреу жоғалады. 2015 жылы тұтынушылар ұтты, бүгін сатушылар ұтып жатыр.
Менің ойымша, қазіргі жағдай автомобиль бағасының өсуіне себеп болады. Тұрғын үй үшін, әрине, азырақ, бұл көп сатылатын тауар емес.
Ресеймен шекаралас аймақтарда ұзақ мерзімді тауарлар — шаңсорғыштар, тоңазытқыштар, кір жуғыш машиналар тез өтіп кетеді
– деген болжам жасады ол.
Уақытша толқын
Экономистің айтуынша, Қазақстан Ресей үшін рұқсат етілмеген тауарлардың сауда хабына айналуда.
— Мәселе мынада, біздің азғын саудагерлер рұқсат етілмеген тауарларды сатуға тырысады, өйткені маржа әлдеқайда көп. Осылайша олар бүкіл елді тақырға отырғызуы мүмкін, бізге санкциялар салынады. Сондықтан банктер санкциялық төлемдерді жүргізбеу үшін белгілі бір шектеулер енгізеді деп ойлаймын. Бірақ шекара арқылы физикалық қозғалысты бақылау қиын, өйткені ол әлемдегі ең үлкені. Сондықтан біздің өндірушілер үшін пайдамен қатар тәуекелдер де бар.
Дәл қазір жаңа өндірістерді құру және дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ашылуда деген әңгіме мағынасыз
Бір нәрсені бастау үшін жағдайлардың қолайлы жиынтығын күту қажет емес.
Қазір не болып жатыр, бұл толқын, бірақ бәрі кез келген сәтте өзгеруі мүмкін — кросс-курс теңестірілуі мүмкін, рубль төмендейді, теңге нығаяды. Себебі санкциялар әрекеті жылдың соңында көріне бастайды және Ресейдегі ақша ағыны азаяды. Ал қазір онда валюталық түсім көп: келген ақшамен олар онымен не істеу керектігін білмейді.
Ал біздің “рубль-теңге” кросс-бағамы өспеуі үшін рубльді шексіз қабылдауды тоқтатуымыз керек. Рубль сатып алу үшін жоғары комиссия немесе рубльге теңгенің тиімсіз бағамын қоюға болады,
– деп есептейді Наурызбаев.
Оның пікірінше, Қазақстан үкіметі қазір халықтың табысын арттыруға назар аударуы керек. Адамдар көп ақша табуы керек. Бұл үшін ең алдымен біліммен айналысу керек.
Не күтеміз?
Экономист Петр Своик бүгінде нығайған рубль өзгеріп жатқан әлемдік тәртіптің, оның ішінде қаржы нарығының сипаты деп санайды. Қазақстан экономикасы оған кірігуі тиіс.
— Путин де, Тоқаев та Петербург форумында сөйлеген сөздерінде бір полярлы жаһанданудың аяқталғанын, Еуразиялық экономикалық интеграцияны тереңдету керектігін айтты.
Мәскеу валюта биржасының әртүрлі шектеулермен байланысты жұмысының бұзылуы — бұл әлемдік қаржы жүйесінің құлдырауына және бір полярлықтан көп полярлыққа көшудің алғашқы қадамы
Қазір рубль доллардың шабуылына сәтті тойтарыс берді. Болашақта анықтама бойынша ол қазіргідей айырбас валютасына емес, инвестициялық Еуразиялық валютаға айналады деп ойлаймын, — деп есептейді ол.
Оның пікірінше, Қазақстандағы ішкі өндіріс рубльдің қымбаттауының арқасында дамып, Ресей импортын алмастыра бастайды деп ойлау ақымақтық.
Өзгерістер қажет
— Бұған қолданыстағы модельді басқасына — инвестициялық модельге өзгерту аясында ғана қол жеткізуге болады. Яғни, Қазақстан өзінде бір нәрсені өсіре бастауы үшін бүгіндегідей қымбат несиелер емес, жергілікті несие ресурстары пайда болуы тиіс. Банктер ашылуы керек, олар арзан ішкі несие береді, бірақ кепілге емес, отандық өндірісті күшейту үшін қажет жобаға сәйкес келеді.
Қазақстанға не қажет екенін және қандай өндірістер кредиттеуді қажет ететінін айқындайтын мемжоспар пайда болуы тиіс. Қазір айналасында жаңа экономика құрылуы мүмкін қаңқа жоқ
Рубльдің теңгеге қатынасына келетін болсақ, ол алдын ала белгілі және болжамды ережелер бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Бұл жағдайда валюталық мінез-құлық көзі жалпы болуы керек. Яғни Еуразиялық кеңістікте қандай да бір бірлескен валюталық резерв және ортақ валюталық тұрақтылықты ұстап тұрудың бірлескен тетігі, сондай-ақ инвестициялау және кредит беру тетігі қажет.
Және ешқандай валюталық алшақтық болмауы тиіс. Сондықтан ортақ валюта немесе әртүрлі қағаз дизайнымен оларды тең және құнды нәрсеге айналдыратын валюталардың келісілген әрекеті қажет”, – деп қорытындылады Своик.
