Қазақстанда тағы да экологиялық түйткілдер көбейді Бұл жолы күн тәртібінде су тапшылығы бірінші орынға шықты. Өйткені егінінен айырылған жамбылдық фермерлер дабыл қақты.
Экологтар жағдай күрделене беретінін ескертті. Су тапшылығы Қазақстанға бағаның одан бетер өсуі мен азық-түлік дағдарысын тудыруы мүмкін. Ulysmedia.kz тілшісі жағдайдың неліктен бұлай болғанын анықтауға тырысты.
Тапшылық неден туды
Елдің оңтүстік өңірлері іс жүзінде көршілес елдің ресурстарына – Қырғызстаннан бастау алатын Шу және Талас өзендеріне тәуелді. Аймаққа барлық суармалы судың 85%-ы көршіден келеді.
Қырғызстанның су қоймаларындағы көлем азайып келеді – биыл су ағыны жоспарланғаннан бес есе аз болды. Салдарынан Қырғызстан Қазақстанға су беруді мүлдем тоқтатты.
Өте тиімсіз басқару
Дөңгелек үстелде баяндама жасаған су ресурстары жөніндегі сарапшы Болат Есекиннің айтуынша, қазір Қазақстанның барлық экономикалық көрсеткіштеріне табиғи және әлеуметтік капиталды пайдалану есебінен қол жеткізілуде.
Ол Қазақстанда тәуелсіздік жылдарында шығарындылар, қалдықтар мен шөлейттену көлемі тек артып, су қоймалары мен ауаның сапасы кері кетті деп мәлімдеді.
— Су мен өзен бассейндерін басқару архаикалық, қайшылықты және өте тиімсіз болып қалып отыр. Нәтижесінде, тек Аралдың бассейнінде БҰҰДБ мен Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша, фрагментті басқарудан келген шығын жылына 67,3 миллиард долларды құрайды. Сонымен бірге экономика үшін ғана емес, әлеуметтік даму мен өмірдің өзі үшін де табиғи негіз бұзылады, — деп түсіндірді сарапшы жағдайға деген көзқарасын.
Ол тиімсіздіктің себебін фрагментті басқару деп атады.
— Біртұтас табиғи организмде бөлінбейтін су экожүйелерін фрагментті басқарудың бұл жойқын жүйесін тоқтату керек. Біз суды қайдан келетінін, қандай көздерді, оған қалай әсер ететінімізді түсінбестен басқарамыз, өйткені бәрі жеке фрагменттерге бөлінеді. Біз мұздықтар мен су айдындарының біртұтас жүйесін жеке бөлшектермен басқарамыз, — деді Есекин.
Ол Қазақстанда су ресурстары бөліктерге бөлініп басқарылатынын түсіндірді. Кейбір су аумақтары әкімдіктерге тиесілі, ал кейбіреулеріне экология министрлігі жауапты.
Эколог бізге жеке бассейн әкімшілігін құру керек деп санайды, оған халықтың өкілдері де кіреді, сондықтан бір жерде бәрінің мүддесі ескеріледі, өйткені қазір жауапты шенеуніктер проблеманы тұтас күйінде көрмейді.
Не істеу керек
— Қазір жағдай тез нашарлауда. Бұл өзгерістердің негізгі шарты – басқаруды реформалау. Бөлшектеу, бөліктерге бөлудің орнына — кәсіпорындар, қалалар, ведомстволар. Әркім жеке жұмыс істейді және ештеңені тұтас көрмейді, — дейді сарапшы.
Сондай-ақ, Есекин Қазақстанға үнемдеу режиміне көшуге тура келетінін атап өтті.
— Бүгін бізде Арал теңізі кеуіп қалды, Орал атырауы кеуіп қалды, Балқаш экожүйесіндегі ондаған көлдер тартылып жатыр. Біз суды үнемдеудің қатаң шараларын, соның ішінде ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, коммуналдық шаруашылық, энергетика — барлық секторларды қосуымыз керек, — дейді сарапшы.
Есекин су тапшылығы бүкіл экономикалық прогресті баяулатуы немесе кері қайтаруы мүмкін екеніне сенімді.
Айта кетсек, бұдан бұрын әлеуметтік желілерде қазақстандықтар экология министрі Зульфия Сүлейменованың Павлодар облысындағы тартылып бара жатқан қызғылт көлге қатысты мәлімдемесіне шүйліккен. Блогерлер, журналистер мен сарапшылар министр мен оның командасының бейғамдығына таң. Қазақстандықтар Сүлейменованың қоластындағылары көлді тексеруге тек сейсенбіде аттанады деген сөзін сынға алды.
Желі қолданушылары Сүлейменова қателіктерден сабақ алмайтынын атап өтті және, жауапты министрлер ТЖ орнына уақытында бармауы салдарынан үлкен зардаптарға апарып соққан Абай облысындағы өртті тілге тиек етті.
Экология министрінің жұмысын жуырда мемлекет басшысы да сынға алды. Тоқаев Елорданы дамыту мәселелері жөніндегі кеңесте қаланы сумен қамту мәселелерін шеше алмағаны үшін Сүлейменованың министрлігіне көңілі толмайтынын жеткізді.
“Бұған дейін Экология министрлігіне қаланы сумен қамтамасыз ету үшін кешенді жұмыс жасау тапсырылды. Бірақ, әлі күнге дейін нақты нәтиже жоқ. Тіпті, осы мәселені шешуге қатысты тиімді ұсыныстар да жоқ. Тағы да қайталап айтамын: құзырлы министрлік нақты шаралар қабылдауға тиіс”, — деді президент.
