Мөңке би. Алашұбар тілің болады, дүдәмалдау дінің болады

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Құрамалы, қорғанды үйің болады,
Айнымалы, төкпелі биің болады.
Халыққа бір тиын пайдасы жоқ
Ай сайын бас қосқан жиын болады.
Ішіне шынтақ айналмайтын
Ежірей деген ұлың болады.
Ақыл айтсаң ауырып қалатын
Бедірей деген қызың болады.
Алдыңнан кес-кестеп өтетін
Кекірей деген келінің болады.
Ішкенің сары су болады,
Берсең итің ішпейді,
Бірақ адам оған құмар болады.
Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады.
Ит пен мысықтай ырылдасқан,
Еркек пен қатының болады…

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Жас баладан биің болар,
Жас балшықтан үйің болар,
Ат жақсысы арбада болар,
Жігіт жақсысы саудада болар.

Көлдің суы бітіп, табаны қалар,
Аттың жүйрігі кетіп, шабаны қалар.
Жақсының атағы кетіп, азабы қалар,
Әулиенің аруағы кетіп, мазары қалар.
Сөздің маңызы кетіп, самалы қалар,
Сөйтіп, ақылы жоқ, санасыздың заманы болар.

(Төменде Мөңке би көріпкелдің болжамын жинастыра жариялап отырмыз. — www.abai.kz)

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Құрамалы, қорғанды үйің болады,
Айнымалы, төкпелі биің болады.
Халыққа бір тиын пайдасы жоқ
Ай сайын бас қосқан жиын болады.
Ішіне шынтақ айналмайтын
Ежірей деген ұлың болады.
Ақыл айтсаң ауырып қалатын
Бедірей деген қызың болады.
Алдыңнан кес-кестеп өтетін
Кекірей деген келінің болады.
Ішкенің сары су болады,
Берсең итің ішпейді,
Бірақ адам оған құмар болады.
Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады.
Ит пен мысықтай ырылдасқан,
Еркек пен қатының болады…

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Жас баладан биің болар,
Жас балшықтан үйің болар,
Ат жақсысы арбада болар,
Жігіт жақсысы саудада болар.

Көлдің суы бітіп, табаны қалар,
Аттың жүйрігі кетіп, шабаны қалар.
Жақсының атағы кетіп, азабы қалар,
Әулиенің аруағы кетіп, мазары қалар.
Сөздің маңызы кетіп, самалы қалар,
Сөйтіп, ақылы жоқ, санасыздың заманы болар.

Ертеңіне сенбейтін күнің болады.
Бетіңнен алып түсер інің болады.
Алашұбар тілің болады,
Дүдәмалдау дінің болады.
Әйелің базаршы болады,
Еркегің қазаншы болады,
Жылқы жұлдыз болады,
Қой құндыз болады.
Кебір — жерге теңеледі,
Әйел — ерге теңеледі,
Көл — теңізге теңеледі.
Сиыр — өгізге теңеледі.
Ақырзаман адамы —
Сағынып тамақ жемейді,
Ащыны — ащы демейді,
Тапқанын олжа дейді,
«Алһам» білгенін молда дейді.
Бір-біріне қарыз бермейді,
Шақырмаса, көрші көршіге кірмейді.
Сарылып келіп тосады,
Құны жоқ қағазды судай шашады…

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Ақыр заман халқының
Шайдан басқа асы жоқ,
Жақыннан басқа қасы жоқ.
Лағынет қамыты мойнында,
Жұмыстан қолының босы жоқ.
Әрқашан да олардың
Көңілінің хошы жоқ.
Бар шаруасы түп-түгел
Енді мұның несі жоқ…

Заман ақыр боларда —
Жер тақыр болар,
Халқы пақыр болар.
Балалар жетім болар,
Әйелдер жесір болар,
«Ә» десе, «мә» дейтін кесір болар.
Бас қосылған жерлерде
Әйел жағы ден болар,
Жаман-жақсы айтса да,
Өзінікі жөн болар.
Орай салып бастарын,
Жалпылдатып шаштарын,
Тақымдары жалтылдап,
Емшектері салпылдап,
Ұят жағы кем болар
Сөйткен заман кез болса,
Түзелуі қиын болар.

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Құбыладан шыққан күн
Жанып шығар деп еді.
Жалғаны жоқ бұл сөзім
Анық шығар деп еді.
Балғын-балғын көлдерден,
Балық шығар деп еді.
Екі басы қайқайып,
Қайық шығар деп еді.
Қазақ, сенің сорыңа
Қырда — қоқан, ойда — орыс,
Жарып шығар деп еді…

Қылмысы жаққан қылықты,
Алып шығар деп еді.
Қылмысы жақпас қырсықты
Екі етігі су болып,
Бір жаратқан тәңірге
Налып шығар деп еді.
Ауылдарын шу қылған,
Жаулықтарын ту қылған,
Зайып шығар деп еді.

Келіні — айғыр, кемпірі
Саяқ шығар деп еді.
Бір уысқа толмайтын
Аяқ шығар деп еді.

Азарсың, жұртым, азарсың,

Азғаныңның белгісі:

Тайпақ-тайпақ көлдерден

Балық шығар деп еді.

Ол балықты аулайтын

Үш ашалы шанышқы

Қайық шығар деп еді.

Қамыс жаққан пенделер

Алып шығар деп еді.

Қамыс жақпас қырсықты

Екі етегі су болып,

Бір жараткан Тәңірге

Налып шығар деп еді.

Жаулықтарын ту қылған,

Ауылдарын шу қылған,

Зайып шығар деп еді.

Оқшантай жоқ, кісе жоқ,

Белбеу шығар деп еді.

Жүгініс жоқ, малдас жоқ,

Көлбеу шығар деп еді.

Азарсың, жұртым, азарсың,
Азарыңның белгісі:

Заман ақыр адамы

Менмен шығар деп еді.

Үй басына тақ еткен

Келін шығар деп еді.

Келісімен кіржиіп,

Саяқ шығар деп еді.

Бір уысқа толмайтын

Аяқ шығар деп еді.

Қай жақ болса — қонысың,

Сол жақ шығар деп еді.

Бұзау, тайынша, танаға

Жүк артылар деп еді.

Ағып жатқан дария

Суы тартылар деп еді.

Өзі болған жігітке

Қыз артылар деп еді.

Көкек айы болғанда,

Кемпір күйлер деп еді.

Ендігінің қатыны

Байын билер деп еді.

«Туған байым болар!»-деп,

Аруақ шығар деп еді.

Сол аруақтың ішінен

Ыңғайы жоқ жаманның

Пышағы мен шақпағы,

Қалып шығар деп еді.

Бес қойға алған өгізің

Тегін дерсің деп еді.

Егін егіп, тарының

Сөгін жерсің деп еді.

Жалаң аяқшар иттерін

Бегім дерсің деп еді.

Алысқа деген қамыстан

Үй шығады деп еді.

Сол үйіңнің ішінен

Құныс жауырын, қой бұтты,

Би шығады деп еді.

Дереккөз:abai.kz